Feels like I'm going to lose my mind

Persoonlijkheidsstoornissen bij jongeren stonden centraal tijdens het VKJP-congres getiteld Feels like I'm going to lose my mind, op 21 juni 2019 in Driebergen.

Documentatiepagina
Op deze webpagina is het congres gedocumenteerd met samenvattingen, presentaties en meer. Aanvullingen worden toegevoegd zodra ze beschikbaar zijn en reacties zijn van harte welkom, onderaan deze pagina. Volledige lezingen worden eind 2019 gepubliceerd in het Tijdschrift Kinder- en Jeugdpsychotherapie, een uitgave van de VKJP.
De congrescommissie – met Marina Dijckmeester, Ellen Eelkman Rooda, Eva Lelieveld-Mommers, Hanna Rosbergen en Ingeborg Zweers-Meester – introduceerde het congresthema als volgt.

        " De overgang van puberteit naar jongvolwassenheid is voor veel jongeren een verwarrende periode. Jongeren gaan op verschillende manieren om met de spanningen in deze levensfase: waar de ene jongere met name van deze periode geniet, ervaart de ander vooral veel incompetentie. In deze fase komt de persoonlijkheid van jongeren tot uiting. Eerder aangeleerde patronen komen aan het licht. Gebrek aan verbinding en insufficiëntiegevoelens kunnen pijnlijk zichtbaar worden. Wanneer een jongere onvoldoende vaardigheden heeft om met deze spanningen om te gaan, wordt de vraag gesteld: volgens welke maatstaven is dit gedrag afwijkend? Is het nodig om een (vroege) diagnose te stellen en behandeling die is gericht op de persoonlijkheid te beginnen? Komen de klachten voort uit de dynamiek in het systeem? Speelt onze huidige (individualistische) maatschappij een rol in de ontwikkeling van persoonlijkheidsproblematiek? En wat doet de tijdsgeest met onze benadering van persoonlijkheidsproblematiek?  "

Spannende zoektocht
De commissie noemde 'Feels like I’m going to lose my mind' een spannende zoektocht naar de ontwikkeling van persoonlijkheidsproblematiek van het jonge kind tot aan jongvolwassenheid. Het hele palet van kleuring van de persoonlijkheid kwam aan bod tijdens deze congresdag en het was de bedoeling om deelnemers te inspireren en wellicht ook een beetje in verwarring te brengen.
Drie prominente keynote-sprekers vormden de kern van het programma: Paul Verhaeghe, Guy Bosmans en Andrew Chanen. Ieke van Tilburg was dagvoorzitter.

Interviews
Met twee van de sprekers, professor Guy Bosmans en professor Andrew Chanen zijn elders op deze website exclusieve interviews beschikbaar:

• interview met Guy Bosmans over gehechtheid.
• interview met Andrew Chanen over diagnostiek en vroeg ingrijpen bij persoonlijkheidsproblemen.

"Een maatschappij die burgers reduceert tot klanten, die diensten (onderwijs en zorg) verwart met producten, die uit een verzameling elkaar onderling beconcurrerende zzp’ers bestaat, met ‘excelleren’ als ideaal en financieel succes als bewijs daarvoor, zulk een maatschappij delft haar eigen graf. Helaas worden de effecten daarvan het eerst zichtbaar bij kinderen en jongeren", zo introduceert professor Verhaeghe zijn keynote-lezing tijdens het VKJP-voorjaarscongres.
Paul Verhaeghe doceert psychodiagnostiek aan de Universiteit Gent. Hij verwierf bekendheid met zijn psychoanalytische boek over de hedendaagse man-vrouwverhoudingen Liefde in tijden van eenzaamheid (1998, geactualiseerd in 2008). Hij verzette zich tegen de strikte scheiding tussen somatische en psychische benadering van patiënten en schreef kritisch over het terugbrengen van psychische problemen tot neurobiologische, erfelijke stoornissen in Het einde van de psychotherapie (2009). Ook zijn volgende publicaties Identiteit (2012), over het ik-gevoel in een veranderende samenleving, en Autoriteit (2015), over de vervanging van het traditionele patriarchaat, werden goed ontvangen bij een internationaal lezerspubliek. Onlangs verscheen van zijn hand Intimiteit (2018), waarin hij opnieuw de kloof tussen lichaam en geest op de korrel neemt en de verhouding tot ieders eigen lichaam als het uitgangspunt aanwijst voor succesvolle, intieme relaties.

Paul Verhaeghe is auteur en hoogleraar raadplegingspsychologie en psychoanalyse aan de faculteit Psychologie en Pedagogische wetenschappen van de Universiteit Gent.

Bekijk de tekst van Verhaeghes lezing (pdf, 9 bladzijden).

Literatuur
D.Winnicott (1958). The capacity to be alone.
M. Laterveer (2019). Hoe vervreemd we raken van onszelf en intimiteit steeds schaarser wordt. Vrij Nederland, 12 januari 2019.
Meer literatuur op de website van Paul Verhaeghe.

Guy Bosmans heeft een gehechtheidsonderzoeksprogramma ontwikkeld, genaamd: het Leuvens Experimenteel Gehechtheids Onderzoekslaboratorium, (Lego-lab), en is gelicentieerd ABFT-therapeut (Attachment Based Family Therapy) volgens de methode van Diamond, Diamond & Levy (2014), een systeemtheoretische, evidence-based interventie voor depressieve en suïcidale jongeren met als doel gehechtheids- en gezinsrelaties te versterken en gezinsleden te helpen zich minder eenzaam en gefrustreerd te voelen. Van Bosmans en zijn team verscheen daarover een artikel in het VKJP-tijdschrift voor kinder- en jeugdspsychotherapie (4 2016, pagina's 36-54).
Bosmans legt zich toe op het ondersteunen van hulpverlening door de Bijzondere Jeugdzorg in België. Hij doceert over de diagnostiek en behandeling van gedrags- en opvoedingsproblemen bij kinderen en jongeren.

Focus op herstel van 
vertrouwensbreuk
Als kinderen leren vertrouwen dat hun zorgfiguren beschikbaar zijn voor zorg, zullen ze makkelijker steun zoeken. Kinderen die meer vertrouwen in zorg hebben, zijn beter beschermd tegen de negatieve invloeden van stress en zullen minder snel depressief en suïcidaal worden. Maar als in de loop van hun ontwikkeling breuken in vertrouwen ontstaan, worden kinderen kwetsbaarder voor de negatieve effecten van blootstelling aan stress.
Deze observaties suggereren dat herstel van breuken in vertrouwen een belangrijke focus zou kunnen zijn van therapie. Onderzoek naar attachment based family therapy (ABFT), een familietherapeutisch behandelingsprogramma voor depressieve en suïcidale jongeren, ondersteunt dat idee. Tijdens ABFT wordt tegelijkertijd met de jongere en de ouders gewerkt. Jongeren worden gestimuleerd om hun vertrouwensbreuken te delen, ouders worden gestimuleerd om hier sensitief en responsief op te reageren. Dit is een corrigerende leerervaring waardoor gehechtheidsontwikkeling opnieuw gestimuleerd wordt en waardoor jongeren opnieuw leren zorg te zoeken tijdens stress. Het herstellen van deze vertrouwensband heeft een grote impact op de depressieve en suïcidale symptomen van adolescenten. Lees meer.

Onder aanvoering van Andrew Chanen ontwikkelde Orygen HYPE: Helping Young People Early, een klinisch onderzoeks- en trainingsprogramma gericht op het begrijpen, voorkomen en behandelen van persoonlijkheidsstoornissen bij jongeren. Het pionierswerk in HYPE werd onderscheiden met diverse prijzen, waaronder de Victorian Premier’s Award for advancing healthcare (2012).
Chanens onderzoeks-, klinische- en trainingsinteresses liggen in preventie en vroege interventie voor psychische stoornissen in engere zin, met name persoonlijkheidsstoornissen en comorbiditeit met stemmings- en psychotische stoornissen. Chanen is sinds 2011 voorzitter van de International Society for the Study of Personality Disorders. Zijn onderzoek omvat de gepubliceerde eerste gerandomiseerde gecontroleerde studie naar vroege interventie bij jongeren met een borderline persoonlijkheidsstoornis. Lees meer.

In zijn workshop besprak Joost Hutsebaut de toepassing van het zogenoemde STiP-5.1-interview (Semi-structured Interview for Personality Functioning DSM-5) bij jongeren aan de hand van videobeelden. Dit type vraaggesprek laat toe om een ontwikkelingssensitieve beoordeling te maken van de ernst van persoonlijkheidsproblematiek bij jongeren. Het bevraagt thema’s als identiteit, zelfsturing, empathie en intimiteit als kerncomponenten van een (mal)adaptieve persoonlijkheidsontwikkeling.
De DSM-5 heeft behalve het traditionele categoriale model voor persoonlijkheidsstoornissen in sectie II ook een dimensioneel alternatief model voor persoonlijkheidsstoornissen in sectie III opgenomen. Dit model bevat onder meer een ‘Level of Personality Functioning Scale’, die toelaat om de ernst van persoonlijkheidspathologie in te schatten. Deze schaal beschrijft de verschillende graden van beperkingen in kernconcepten van persoonlijkheidsfunctioneren, zoals identiteit, zelfsturing, empathie en intimiteit. Vanuit het Kenniscentrum Persoonlijkheidsstoornissen werd het STiP-5.1-interview ontwikkeld, een systematische interviewleidraad die toelaat om de verschillende kernconcepten uit de schaal te bevragen. Het interview werd eerder onderzocht bij volwassenen met persoonlijkheidsproblematiek, en wordt door De Viersprong inmiddels ook onderzocht bij jongeren tussen de twaalf en achttien jaar.

Joost Hutsebaut is klinisch psycholoog, als principal investigator bij De Viersprong verantwoordelijk voor de onderzoekslijn Diagnostiek, en hij is verbonden aan het Kenniscentrum Persoonlijkheidsstoornissen.

Bekijk de presentatie van Joost Hutsebaut (pdf, 40 dia's).

Literatuur
Hutsebaut, J., Kamphuis, J.H., Feenstra, D.J., Weekers, L. & De Saeger, H. (2016). Assessing DSM–5-Oriented Level of Personality Functioning: Development and Psychometric Evaluation of the Semi-Structured Interview for Personality Functioning DSM–5 (STiP-5.1). Personality Disorders: Theory, Research and Treatment, 7 (2), 192-7. http://dx.doi.org/10.1037/per0000197

MBT-A – Mentalization Based Treatment voor adolescenten – is een veelbelovende behandelingsmethode voor jongeren met persoonlijkheidsproblemen die vastlopen bij meerdere aspecten van het leven. Jongeren die niet meer naar school gaan, hun vrienden niet of nauwelijks meer zien, zichzelf beschadigen, veel comorbide klachten hebben en vaak een moeizame relatie hebben met de rest van hun gezin. Deze presentatie gaat in op de belangrijkste elementen van de behandeling, de vaardigheden die een behandelaar moet hebben om MBT-A te kunnen toepassen, en de mening van jongeren over MBT.
De sprekers tijdens het VKJP-congres Noor Tromp en Rob van Dijk hebben gedurende acht jaar alle jongeren die zich aanmeldden voor behandeling en hun ouders gevolgd in een langlopend, multi-methode- en multi-informantonderzoek. Zij presenteerden de eerste resultaten uit dit langlopende onderzoek naar de effectiviteit van MBT op de gebieden persoonlijkheidspathologie, algemene psychopathologie en kwaliteit van leven.

Noor Tromp is senior beleidsmedewerker en klinisch wetenschappelijk onderzoeker bij Parlan Jeugdhulp. Rob van Dijk is psychiater en manager behandelzaken bij GGz Breburg.

Bekijk de presentatie van Noor Tromp en Rob van Dijk (pdf, 24 dia's).

Sigrid Geertzema is gespecialiseerd in het behandelen van persoonlijkheidsstoornissen en trauma bij volwassenen en adolescenten. De laatste vijf jaar werkt ze bij De Viersprong. Schematherapie heeft al jaren haar bijzondere aandacht; ze richt zich met name op het groepsschematherapiemodel (GST) van Joan Farell en Ida Shaw, onderzoekers en therapeuten in het Amerikaanse Indianapolis. Daarbij wordt gewerkt met een combinatie en afwisseling van de gangbare modellen en staan de groepsdynamiek en de gemeenschappelijkheid centraal in een voortdurende cyclus van catastrofale verwachting en disconfirmatie.
Na enige tijd volwassenen te hebben behandeld, heeft Geertzema een pilot gedraaid voor GST bij adolescenten om te kijken hoe dit type behandeling aan slaat bij deze leeftijdsgroep. Tevens is zij gespecialiseerd in traumabehandeling met verschillende methoden zoals Imaginatie en Rescripting, EMDR en exposure. 

Workshop
Tijdens het VKJP-voorjaarscongres presenteerde Geertzema haar kennis over schematherapie in workshopvorm. Haar doel is over te dragen wat een mogelijke aanpak zou kunnen zijn voor de behandeling van adolescenten met persoonlijkheidsproblematiek en trauma. Ze betrok de zaal bij oefeningen die deel uitmaken van de behandeling van adolescenten met een focus op de Group Schema Therapy van Farell en Shaw en de combinatie met individuele schematherapie en systemisch werken als een geïntegreerde aanpak.

Sigrid Geertzema is gz-psycholoog, EMDR-practitioner in opleiding, en supervisor schematherapie en VGCt.