Het Tijdschrift Kinder- & Jeugdpsychotherapie is gratis voor leden, niet-leden kunnen een enkele editie kopen voor € 17,- plus verzendkosten.
N.B. Sinds 2024 wordt het tijdschrift uitgegeven door Boom Uitgevers. Nummers vanaf 2024 kunnen worden besteld via medisch@boom.nl
Bestel - of - Log inDit essay, in het kader van een themanummer Infant Mental Health, beoogt de rijke gedachtewereld van Donald Woods Winnicott, kinderarts en psychoanalyticus, verwoord in publicaties in de jaren 40, 50 en 60 van de vorige eeuw, opnieuw niet alleen voor, maar ook over het voetlicht te brengen bij behande laren voor kinderen en jeugdigen en hun ouders. Zijn ideeën zijn weliswaar diep doorgedrongen in de hedendaagse hulpverlening, zij hebben echter mede daardoor vaak een reïficatie ondergaan die het doorgronden van de oorspronkelijke betekenis meestal niet ten goede komt. Meer dan zestig jaar na publicatie is het dan ook zinvol deze artikelen opnieuw te bestuderen en de verschillende concepten in hun samenhang te bespreken. Vooral het concept ‘Absolute Dependency’ vraagt om verdergaand begrip. En passant wordt helder waarom Donald Winnicott beschouwd kan worden als IMH-specialist avant la lettre.
Ouders zijn verantwoordelijk voor de zorg van hun kinderen. Die verantwoordelijkheid gaat verder dan het bieden van onderdak en (op)voeding; ook liefde, veiligheid en aandacht zijn essentieel voor een gezonde ontwikkeling. In de praktijk lukt het echter niet in alle gezinnen om deze zorg volledig te bieden. In sommige situaties komt het voor dat een kind in de rol van de ouder terechtkomt. Kinderen zijn van nature loyaal aan hun ouders. Ze zijn immers volledig afhankelijk van hen om te overleven. Wanneer ouders niet in staat zijn goed voor zichzelf te zorgen en daardoor ook niet voor hun kind, neemt het kind vaak spontaan de zorgende rol op zich. Het probeert de ouder te ontlasten in de hoop dat deze snel weer de ouderrol op zich zal nemen. Door voor de ouder te zorgen, hoopt het kind (vaak onbewust) dat er ook weer voor het kind gezorgd kan worden. Dit verschijnsel wordt parentificatie genoemd. Het kind neemt dan verantwoordelijkheden op zich die eigenlijk niet bij zijn of haar leeftijd passen. Denk bijvoorbeeld aan het doen van boodschappen of de was, eten maken, het troosten van een verdrietige ouder of het bemiddelen bij conflicten tussen ouders (Verdam, 2025). Wanneer de lasten te zwaar worden en te lang duren, kan dit de cognitieve en sociaal-emotionele ontwikkeling van het kind ernstig verstoren (Gameren, 2006; Kinet, 2010). Naar schatting is bij een kwart van alle volwassenen met een psychiatrische stoornis parentificatie één van de onderliggende mechanismen. Wat minder bekend is, is dat parentificatie al op zeer jonge leeftijd kan beginnen, zelfs al vóór de geboorte. Tijdens de zwangerschap blijken sommige moeders die geparentificeerd waren in hun eigen jeugd, als volwassenen een negatiever zelfgevoel te hebben en vaker te twijfelen of ze wel een goede moeder zullen worden. Dit werkt vervolgens door in de ouder-kindrelatie, waarmee ze onbedoeld hun eigen kinderen belasten met dezelfde patronen van parentificatie. Recent onderzoek (Nutall, 2021; Rana, 2021; Dariotis, 2023) wees hier op en maakt bespreking van parentificatie actueel. In dit artikel bespreken we de vroege signalen en risicofactoren voor parentificatie bij jonge kinderen. Wij zien parentificatie als een relationeel proces tussen ouder en kind dat al in een zeer vroeg stadium kan ontstaan, met wortels die reiken tot in het impliciete geheugen van de zwangere (die als kind geparentificeerd was). Parentificatie is een fenomeen waarvoor juist tijdens de zwangerschap en de periode van jong ouderschap belangrijke kansen liggen voor preventie en reparatie. We gaan in op het begrip parentificatie, het ontstaan van parentificatie vanuit de literatuur en op het belang van signaleren en voorkomen, met name in de vroege ouder-kind relatie en bespreken risico en beschermende factoren. Aan de hand van een casus illustreren en werken we de theorie en praktijk verder uit en geven we richtlijnen voor behandeling. We laten hierbij zien hoe de Infant Mental Health (IMH)-visie een theoretisch kader biedt voor behandeling van deze kwetsbare ouder-kindrelaties.
In dit artikel staat het ouderlijk mentaliseren bij jonge ouders centraal, het vermogen van ouders om verder te kijken dan het gedrag van het kind en dit gedrag beter te begrijpen vanuit achterliggende gedachten, gevoelens, intenties en betekenissen. Bij ouders met een psychische kwetsbaarheid staat dit mentaliserend vermogen veelal sneller onder druk. MBT Parents is een interventie die ontwikkeld is om het ouderlijk mentaliserend vermogen te vergroten bij ouders van het jonge kind. De verschillende dimensies van het mentaliseren worden toegelicht en aan de hand van een casus wordt geïllustreerd hoe dit theoretisch kader leidt tot interventies die het mentaliserend vermogen van ouders kunnen vergroten en de ouder-kindinteractie kunnen verbeteren.
De transitie naar het ouderschap en de (mentale) uitdagingen die hiermee gepaard kunnen gaan, krijgt hedendaags steeds meer aandacht. Voor (aanstaande) ouders met autisme staat dit echter nog in de kinderschoenen, terwijl bij deze groep meer mentale klachten voorkomen. Om hierop meer zicht te geven, zetten wij middels een artikel en een brief aan een moeder met autisme uiteen welke uitdagingen, belevingen én krachten een rol kunnen spelen in het moederschap met autisme. Door wetenschappelijke kennis en onze klinische ervaringen te delen, proberen wij een bijdrage te leveren aan meer kennis en betere zorg voor deze groep ouders.
Contextueel Behandelen is een geïntegreerde gezinsaanpak in de geestelijke gezondheidszorg (ggz). Deze aanpak richt zich op de psychische klachten van de ouder, de ouderlijke rol en het gezin, het zich ontwikkelende jonge kind en de ouder-kindrelatie. Aandacht voor de maatschappelijke context is daarbij essentieel. Contextueel Behandelen voorkomt fragmentatie van zorg en helpt ouders de cirkel van inter generationele overdracht van mentale problemen te doorbreken. De succesfactoren van deze aanpak zijn: de focus op het hele gezin, maatwerk in de behandeling en regelmatig multidisciplinair overleg tussen de behandelaren van volwassenen- en jeugd-ggz en afstemming met professionals buiten de ggz. Dit stelt professionals in staat om de complexiteit van problemen te hanteren en ernaar te streven dat de verschillende behandelonderdelen elkaar versterken, wat resulteert in betere uitkomsten voor het hele gezin. Aangetoond is dat bij afronding van de behandeling er significante verbeteringen waren in de kwaliteit van de ouder-kindinteractie, de tevredenheid van ouders over hun relatie met hun kind en het vertrouwen in hun ouderschap. Er zijn ook aanwijzingen dat ouders beter in staat zijn zich in hun kind in te leven. Al deze aspecten beschermen de mentale gezondheid van zowel het kind als de ouder(s).
Het Tijdschrift Kinder- & Jeugdpsychotherapie is gratis voor leden,
niet-leden kunnen een enkele editie kopen voor € 17,- plus verzendkosten.
Nummers vanaf 2024 kunnen besteld worden bij Boom Uitgevers.
Nummers vanaf 2024 kunnen besteld worden bij Boom Uitgevers.
Bestel- of - Login