Een moeder die zag hoe haar twee jaar oude kind werd geëxecuteerd door IS-strijders. Zeer jonge slachtoffers van seksueel geweld. Een van hen, een achtjarig meisje, werd al meer dan tien keerverkocht als seksslaaf. Jasmine, een zestienjarig meisje, stak zichzelf in brand om “zo lelijk te worden dat ze me niet opnieuw zullen verkrachten.” De impact van trauma en terreur neemt soms onvoorstelbare vormen aan. Professor Jan Ilhan Kizilhan, psycholoog en traumadeskundige aan de Universiteit van Baden-Württemberg (Duitsland), heeft de ergste gevallen van IS-slachtoffers van de islamitische staat onderzocht.

"Yazidi-vrouwen hebben blijkbaar een speciale vorm van erfelijke veerkracht ontwikkeld."Hij gaf een keynotepresentatie over de schade van IS-geweld tegen Yazidi-vrouwen en hun gemeenschap tijdens het IFP World Congress of Psychotherapyin de Amsterdamse Beurs van Berlage (juni 2018). De VKJP was mede-organisator. Kizilhan schetste wat er gebeurt als individueel geweld gepaard gaat met genocide en onderdrukking van generatie op generatie, en hoe hij de behandeling van vrouwen en kinderen met extreme trauma’s organiseert.

Geen reden om te leven
Professor Kizilhan spreekt met enorm respect over de kracht van Yazidi-vrouwen, "die eigenlijk geen reden hebben om te leven, maar nog steeds vechten." Intussen, zelf van Yazidi-afkomst, kan hij zijn cynisme niet altijd verbergen: "Met alle horror die ze hebben meegemaakt, hebben ze één 'voordeel': hun voorouders moesten met hun trauma leren omgaan. Momenteel ervaren ze hun vierenzeventigste genocide, nadat ze nauwelijks het Ottomaanse rijk hebben overleefd. Ze waren collectief voorbereid en hebben blijkbaar een speciale vorm van erfelijke veerkracht ontwikkeld."

"1.100 vrouwen en kinderen lijden aan drie dimensies van trauma: individueel, collectief en gedurende een lange periode."

Kizilhans publiek in de Beurs van Berlage hield zijn adem in. De omvang en de extremiteit van de daden tegen Kizilhans patiënten stonden in geen enkele verhouding tot de doorsneeklachten van Nederlandse gezinnen. De 1100 vrouwen en kinderen die nu in Baden-Württemberg in behandeling zijn, lijden aan drie dimensies van trauma: individueel, collectief en gedurende een lange periode. Kizilhan studeerde en behandelde IS-slachtoffers in Noord-Irak en richtte het Instituut voor Psychotherapie en Psychotraumatologie op aan de Universiteit van Duhok. Om de tragedie volledig te begrijpen, onderzocht hij ook de psychologie van de daders en publiceerde 'Die Psychology des IS' in 2016. Datzelfde jaar ontving Kizilhan de International Women's Rights Awardop de achtste VN-top van Genève voor mensenrechten en democratie, voor zijn werk over het behandelen van de gebroken levens van talloze Yezidi-vrouwen.
Kizilhan: "Als psychotherapeuten moeten we de redenen achter deze fanatieke agressie begrijpen. De ontmenselijking van waaruit deze misdaden plaatsvinden, samen met de groepsdruk en angst die geen keus laten aan deze IS-militanten." Een previewvan een BBC-documentaire toonde een schrijnend contrast tussen de hartverscheurende verklaringen van slachtoffers, en het vlakke, emotieloze geklets tussen IS-militanten over het kopen en verkopen van verklaringen Yezidi-seksslaven.

Wat zou er met jou gebeuren?
"Wat zou je doen, hoe zou je je voelen?", vroeg Kizilhan aan zijn internationale therapeutenpubliek in Amsterdam. "Maak er een persoonlijke kwestie van: op een dag kunt u een overweldigende ervaring tegenkomen, zoals het mij in Noord-Irak overkwam. Wat zou er met jou gebeuren als persoon? Een psychotherapeut moet zo’n ervaring doorleven, voordat hij de slachtoffers daadwerkelijk kan helpen.”

Geen illusies
Kizilhan legde sterke nadruk op begrip en empathie in de rol van de therapeut: “Wij mogen ons niet beperken tot het werk in de behandelkamer. Om te begrijpen wat er in de buitenwereld gebeurt, moet een therapeut in diezelfde wereld rondreizen.”
Als een wake-up callvoor zijn hooggeleerd psychotherapeutisch publiek maakte hij een eind aan elke illusie met een donkere conclusie: "Mensen kunnen doden, dus ze zullen doden”, en “er zal lang niet altijd een happy end zijn." Aan de andere kant, zei hij, "zijn er zo veel sterke mensen die vechten om hun leven terug te krijgen", verwijzend naar de vrouwen in Baden-Württemberg die lijken te profiteren van zijn transculturele psychotraumatherapie en hoop koesteren om hun transgenerationele en historische trauma’s overleven. "Het cumulatieve en collectieve karakter van deze trauma's, evenals de culturele aspecten, maken het moeilijk om contact te maken met deze patiënten." Schaamte en oude religieuze regels kunnen de therapie belemmeren, maar samenwerking met religieuze leiders en een deel van de rituelen maken deel uit van de therapie lijkt een creatieve manier om de impasse te doorbreken. Zelfs in deze extreme gevallen zijn “de relatie tussen patiënt en therapeut en oprechtheid de belangrijkste elementen om een leefbare oplossing voor deze slachtoffers te bereiken”, zegt Jan Kizilhan.