Zorgverleners in de jeugd-geestelijke gezondheidszorg (jeugd-ggz) krijgen te maken met de invloed van diverse culturen en levensbeschouwingen. De diversiteit aan achtergronden van cliënten is soms groot en ogenschijnlijk complex. Zorgverleners krijgen bijvoorbeeld te maken met andere visies op ziekten en beperkingen. Voorts kan het hulpzoekgedrag van cliënten en hun naasten anders zijn dan zorgverleners gewend zijn. Datzelfde geldt ook voor levensstijlen en opvoedingsstijlen. In dit artikel worden praktische tips gegeven over hoe zorgverleners cultuursensitief kunnen werken.
Trefwoorden: cultuursensitieve communicatie, ziekteopvattingen, verklaringsmodellen, werkrelatie, identiteitsvorming, opvoedingsstijlen.
In de wisselwerking wordt waarheid gecreëerd. Tussen cliënt en therapeut en tussen culturen – voorwoord van Ramón Lindauer
Verlies en winst, rouw en groei na migratie – redactioneel door Trudy Mooren
Als je tussen wal en schip valt met een cultureel identiteitsconflict en psychische klachten – Haza Rahim, Trudy Mooren, Jeroen Knipscheer, & Paul A. Boelen
Cultuursensitief werken in de jeugd-ggz – Cor Hoffer
Cultuurverschillen of groepsverschillen? Interview met Sita Somers – Henk Linse
De noodzaak van cultuursensitief werken – Merel Velu
Hoe Marokkaanse, Turkse en Nederlandse moeders problemen bij hun kinderen herkennen – Elisa L. Duinhof, Esmée E. Verhulp, Sander A. Kramer, Marthe P. Blaak, Carol H. C. J. van Nijnatten & Gonneke W. J. M. Stevens
Gezinscasus: hand in hand leren in psychotherapie en ouderschap – Anne Maaskant
Academisch ziekenhuis ontvangt een vluchtelingenkind voor psychiatrische diagnostiek – Manik Djelantik & Kirsten Smeets
Boekbesprekingen
Aanbevolen
Zo’n buitenlandvakantie geeft je het gevoel er echt even uit te zijn. Dit is voor mensen die hun land moeten ontvluchten wel anders.
De zorg voor jeugd staat onder druk en kinderen met een migratieachtergrond staan achter in de rij. Redactioneel van gastredacteur Trudy Mooren, bijzonder hoogleraar klinische psychologie in Utrecht en klinisch psycholoog bij ARQ Centrum'45.
Lees meerDit artikel geeft inzicht in de rol van culturele identiteitsproblematiek bij psychische klachten onder jongvolwassenen met meer dan één culturele achtergrond. Daartoe gaan we achtereenvolgens in op de psychische gezondheid van biculturele jongvolwassenen in Nederland, risicofactoren voor de ontwikkeling van psychische klachten, en de rol van culturele identiteitsconflicten daarin. We volgen Sarah en geven tot slot implicaties voor de klinische praktijk.
Trefwoorden: biculturele jongvolwassenen, identiteitsconflicten.
Zorgverleners in de jeugd-geestelijke gezondheidszorg (jeugd-ggz) krijgen te maken met de invloed van diverse culturen en levensbeschouwingen. De diversiteit aan achtergronden van cliënten is soms groot en ogenschijnlijk complex. Zorgverleners krijgen bijvoorbeeld te maken met andere visies op ziekten en beperkingen. Voorts kan het hulpzoekgedrag van cliënten en hun naasten anders zijn dan zorgverleners gewend zijn. Datzelfde geldt ook voor levensstijlen en opvoedingsstijlen. In dit artikel worden praktische tips gegeven over hoe zorgverleners cultuursensitief kunnen werken.
Trefwoorden: cultuursensitieve communicatie, ziekteopvattingen, verklaringsmodellen, werkrelatie, identiteitsvorming, opvoedingsstijlen.
Verifieer en begrijp de kenmerken en context van een groep. Investeer in kennis, intervisie en supervisie. Ga uit van het veerkrachtmodel. Zo werkt kinder- en jeugdpsychiater Sita Somers al vele jaren met groepen vluchtelingenkinderen, migrantengezinnen, en mensen in armoede. Ze leerde de verschillen als kind al kennen: ze groeide op tussen drie culturen. Al vroeg in haar loopbaan als kinderpsychiater ontdekte ze dat ze kinderen van ouders met een niet-Nederlandse identiteit beter begreep dan andere psychiaters. Zo rolde ze begin jaren tachtig het interculturele (toen nog ‘transculturele’) werkveld in, met collega’s als Django Sterman, Rob van Dijk en Glenn Helberg. Somers specialiseerde zich in de loop der jaren in (complex) trauma in gevluchte gezinnen, lichaamsgerichte, interculturele en verhalende psychotherapie.
Opvallend is de nadruk die Somers legt op verschillen tussen groepen, en juist niet op cultuurkenmerken. Ze signaleert – ook met nadruk – de pijnlijke discriminatie in de Nederlandse ggz. Maar activistisch wordt ze daar niet van: dat is iets voor de vrije tijd. Haar werktijd, als arts, psychiater en psychotherapeut, is voor de patiënten.
Een gesprek met de meest ervaren cultuursensitieve werker in Nederland, ook al is ze het zelf niet eens met die terminologie, laat staan met de kwalificatie. Gewoon “ervaren” is wat haar betreft eer genoeg.
Trefwoorden: contextueel werken, contextsensitief werken, cultuursensitief werken, vluchtelingenkinderen, migranten, armoede.
Voor vluchtelingen en migranten worden drie knelpunten in de geestelijke gezondheidszorg (ggz) beschreven. Namelijk: de prevalentie van psychische problematiek is gemiddeld hoger, er worden drempels ervaren bij de toegang tot de ggz en er is een minder effectief behandelingsaanbod beschikbaar voor deze groep. Deze bijdrage beschrijft verschillende handvatten en initiatieven om effectieve en cultuursensitieve zorg te bieden aan alle patiënten, ongeacht hun herkomst. Zo wordt een aantal belangrijke competenties van een hulpverlener beschreven: het creëren van een goede werkrelatie, het scheppen van vertrouwen, kennis hebben van de culturele achtergrond van de patiënt, zich bewust zijn van het gevaar van stereotypering en van je eigen culturele waarden en vooroordelen. Ook wordt een aantal cruciale karaktereigenschappen van een cultuursensitieve therapeut genoemd: oprechte nieuwsgierigheid, flexibiliteit, creativiteit en een onbevooroordeelde houding (Knipscheer & Kleber, 2005). Het cultureel formulation interview is een bruikbare tool om inzicht te krijgen in de belevingswereld, de culturele achtergrond en de verklaringsmodellen van de patiënt (Aggarwal & Lewis-Fernández, 2015). Tevens wordt de samenwerking met interculturele mediators belicht als een belangrijke manier van cultuursensitief werken.
Tot slot lopen er verschillende projecten en onderzoeken – zoals Veerkracht en KIEM –, die bedoeld zijn om de ggz voor vluchtelingenkinderen laagdrempeliger te maken en bij te dragen aan het verbeteren van de zorg voor deze groep.
Trefwoorden: cultuursensitief werken, geestelijke gezondheidszorg, interculturele mediators.
Bij kinderen uit gezinnen met een migratieachtergrond worden emotionele problemen en gedragsproblemen minder vaak herkend door hun ouders. Dat is een van de mogelijke factoren die bijdragen aan de ondervertegenwoordiging van deze kinderen in de jeugdhulpverlening. Dit onderzoek richt zich daarom op het verder exploreren van processen die mogelijk ten grondslag liggen aan het herkennen van problemen, vanuit het perspectief van moeders met en zonder migratieachtergrond. Ook is onderzocht en in kaart gebracht hoe deze moeders probleemsignalen identificeren, hoe ze problematische emoties en gedragingen percipiëren en hoe ze de problemen van hun kinderen delen met anderen. Er zijn 46 semigestructureerde interviews gehouden met laag- en hoogopgeleide moeders met een Marokkaanse, Turkse en Nederlandse achtergrond, waarbij thematische analyses zijn uitgevoerd. Moeders met een Marokkaanse, Turkse en Nederlandse achtergrond bleken op een zeer vergelijkbare manier probleemsignalen te identificeren bij hun kind, evenals zeer vergelijkbare percepties te hebben van problematische emoties en gedragingen van hun kinderen. Bovendien gebruikten de moeders vergelijkbare kaders om de problematische aard van de emoties en het gedrag van kinderen te verifiëren. Verschillen tussen moeders met en zonder migratieachtergrond werden gevonden in zorgen die moeders uitten over een aantal specifieke gedragingen van kinderen, waaronder het belang van respectvol gedrag jegens ouders en ouderen, de keuze van vrienden en het belang van goede schoolprestaties. Ook kwamen verschillen naar voren tussen beide groepen moeders in perspectieven op de ontwikkeling van kinderen, en de manier waarop zij gebruikmaken van hun sociale netwerk om over hun bezorgdheid over hun kinderen te praten.
Trefwoorden: herkenning van problemen door ouders, emotionele problemen, gedragsproblemen, migratieachtergrond, opleidingsniveau.
Wij werken als kinder- en jeugdpsychiater en kinder- en jeugdpsycholoog op de afdeling Ontwikkeling in Perspectief in het Universitair Medisch Centrum in Utrecht (UMC Utrecht). Hier zien wij een breed scala aan kinderen en hun gezinnen, meestal in het kader van diagnostiek en second opinion. Eens in de zoveel tijd komen hier ook vluchtelingengezinnen. Met ‘vluchtelingengezinnen’ bedoelen we gezinnen die relatief kort een verblijfsvergunning hebben, in een asielzoekerscentrum wonen of in de illegaliteit verblijven.
Met deze casusbeschrijving illustreren we welk soort uitdagingen wij ervaren in de diagnostiek bij vluchtelingenkinderen en welke oplossingen wij hebben gevonden. Belangrijke thema’s zijn: een vertrouwensband opbouwen, zorgvuldige en uitgebreide diagnostiek op psychiatrisch en somatisch vlak, omgang met psychosociale omstandigheden van het gezin en moral distress (ethische dilemma’s).
Trefwoorden: vluchtelingenkinderen, psychiatrische diagnostiek, second opinion.