Het voorwoord van Ramón Lindauer, voorzitter van de redactie, heeft als slotzin: Met dit themanummer zetten we u aan het denken over de vele gedaanten die deze problematiek kent en doen we een handreiking om tot oplossingen te komen waarbij het perspectief van het kind centraal blijft staan.
Lees het hele artikel gratisDeze bijdrage bestaat uit een beschrijving van de herziene Richtlijn Scheiding en problemen van jeugdigen voor jeugdhulp en jeugdbescherming. Het artikel beoogt daarmee kinder- en jeugdpsychotherapeuten en andere specialisten in de jeugdhulp te wijzen op het bestaan van de richtlijn, de weg te wijzen in deze herziene versie en informatie te geven over de belangrijkste wijzigingen. In het kort wordt aangegeven wat het algemene doel van een richtlijn is, hoe deze richtlijn tot stand kwam en wat de aanleiding was voor de herziening. Vervolgens wordt ingegaan op de opbouw en inhoud van de richtlijn, waarbij de prevalentie en relevantie worden beschreven en enkele belangrijke wijzigingen worden toegelicht. Deze betreffen met name: (1) complexe scheiding: definitie, beschermende en risicofactoren en gevolgen voor kinderen, inclusief contactbreuk; (2) zorg- en omgangsregelingen: het belang van contact met beide ouders, waarbij overnachting van jonge kinderen bij beide ouders speciale aandacht krijgt; (3) ontwikkelingen op het gebied van interventies en signaleringsinstrumenten en (4) samenwerking met jeugdigen, ouders en het netwerk, waarbij vooral de ondersteuning en participatie van jeugdigen worden uitgelicht en het belang van tijdige opschaling wordt benadrukt. Deze bijdrage besluit met een korte conclusie en een blik naar de toekomst, waarin de richtlijn toegaat naar een regelmatigere, dynamische herziening.
Lees het hele artikel gratisHet perspectief van het kind – voorwoord, Ramón Lindauer
Scheidingskinderen verdienen hulp op niveau – redactioneel, Marga Akkerman-Zaalberg van Zelst
De betekenis van een echtscheiding in het leven van een kind – Anders Tusenius
Herziene Richtlijn Scheiding en problemen van jeugdigen – Inge E. van der Valk
Ouderschapsplan volgens het kind – Marga Akkerman-Zaalberg van Zelst
Scheiden zonder Schade – André Rouvoet
Ouderschap en preventie – Esther Kluwer & Carolien Gravesteijn
ScheidingsATLAS, preventieve ondersteuning van gescheiden ouders – Mariska Klein Velderman, Fieke Pannebakker, Wendy van Vliet & Menno Reijneveld
Veerkracht in de nasleep van echtscheiding – JoAnne Pedro-Carroll
School en echtscheiding – Angelique van der Pluijm
Echtscheiding in islamitische gezinnen – Jennet Ahbouk
Ouderverstoting en de gevolgen voor het kind – Ad Oud
Echtscheiding: het juridisch kader – Alexandra Reijerse
Schade van onvoldoende expertise in complexe scheidingssituaties – Marianne Vlaming
Coparenting na scheiding en de relatie met probleemgedrag in de adolescentie – Zoë Rejaän, Inge E. van der Valk & Susan Branje
Polyvagale theorie als ingang naar het kalme brein – Frieda Aelen & Tamarinde Brouwers
Meta-analyse van directe en indirecte associaties met ouderlijke conflicten, opvoedingsgedrag en psychosociale problemen van kinderen na een scheiding – Rianne van Dijk, Inge E. van der Valk, Maja Deković & Susan Branje
Kinderen uit de Knel, het informatieve gesprek – Justine van Lawick, Margreet Visser, Angela Andriesse, Erik van der Elst, Flora van Grinsven, Elisabeth van der Heide, Wendy de Visser, Jeroen Wierstra & Evelyn Wilms
Boekbesprekingen
Kinderen uit de Knel van Justine van Lawick en Margreet Visser – geheel herziene editie – Ariëlle de Ruijter
Hulpverlening bij scheiding – handvatten voor professionals – Marga Akkerman-Zaalberg van Zelst
Verloren kinderen na scheiding – persoonlijk verhaal over ouderverstoting – Ad Oud
De scheidingsthriller Bonuskind van Saskia Noort – Zoë Rejaän
Aanbevolen: het buddyprogramma van Villa Pinedo – Elise Straver
Het voorwoord van Ramón Lindauer, voorzitter van de redactie, heeft als slotzin: Met dit themanummer zetten we u aan het denken over de vele gedaanten die deze problematiek kent en doen we een handreiking om tot oplossingen te komen waarbij het perspectief van het kind centraal blijft staan.
Lees het hele artikel gratisWe kunnen het gebrek aan kennis en vaardigheden constateren, we kunnen ons in de steek gelaten voelen door de overheid, maar we kunnen ook zelf iets doen. Wij, de kinder- en jeugdpsychotherapeuten van Nederland, moeten veel meer kenbaar maken wat wij kunnen bijdragen in een scheidingssituatie.
Lees meerEchtscheiding is een life-event dat in het leven van kinderen vele risico’s met zich meebrengt. Onderscheid kan worden gemaakt tussen gevolgen van algemene aard en gevolgen die specifiek samenhangen met echtscheiding van ouders. Er wordt ingegaan op de emotionele en cognitieve belevingswereld van kinderen die dit meemaken. Ook wordt uitgelegd dat het niet zozeer gaat om een gebeurtenis die zich afspeelt in een beperkte tijdsspanne, maar dat het een levenslang proces is van transitie. En als dat proces goed verloopt, kan niet alleen de schade beperkt blijven, maar kan er behalve verlies een meerwaarde ontstaan in de vorm van een toegenomen adaptief vermogen.
Deze bijdrage bestaat uit een beschrijving van de herziene Richtlijn Scheiding en problemen van jeugdigen voor jeugdhulp en jeugdbescherming. Het artikel beoogt daarmee kinder- en jeugdpsychotherapeuten en andere specialisten in de jeugdhulp te wijzen op het bestaan van de richtlijn, de weg te wijzen in deze herziene versie en informatie te geven over de belangrijkste wijzigingen. In het kort wordt aangegeven wat het algemene doel van een richtlijn is, hoe deze richtlijn tot stand kwam en wat de aanleiding was voor de herziening. Vervolgens wordt ingegaan op de opbouw en inhoud van de richtlijn, waarbij de prevalentie en relevantie worden beschreven en enkele belangrijke wijzigingen worden toegelicht. Deze betreffen met name: (1) complexe scheiding: definitie, beschermende en risicofactoren en gevolgen voor kinderen, inclusief contactbreuk; (2) zorg- en omgangsregelingen: het belang van contact met beide ouders, waarbij overnachting van jonge kinderen bij beide ouders speciale aandacht krijgt; (3) ontwikkelingen op het gebied van interventies en signaleringsinstrumenten en (4) samenwerking met jeugdigen, ouders en het netwerk, waarbij vooral de ondersteuning en participatie van jeugdigen worden uitgelicht en het belang van tijdige opschaling wordt benadrukt. Deze bijdrage besluit met een korte conclusie en een blik naar de toekomst, waarin de richtlijn toegaat naar een regelmatigere, dynamische herziening.
Lees het hele artikel gratisIn de echtscheidingspraktijk wordt vooral gefocust op de samenwerking tussen de ouders om tot een ouderschapsplan te komen. Het kind, als eerstbelanghebbende bij de scheiding van zijn ouders, moet uitdrukkelijk de gelegenheid krijgen zich uit te spreken over hoe het graag het vervolg van de opvoeding zou zien. Inclusief de gewenste taakverdeling tussen de ouders. Vooral waar ouders elkaar bestrijden, kan het centraal stellen van de wensen en behoeften van het kind een belangrijke houding zijn. De mening van het kind moet in zulke situaties verkregen worden door de experts met verstand van kinderen en vaardigheid op het gebied van gesprekstechniek, in casu de kinder- en jeugdpsychotherapeuten.
Dit artikel gaat over het type ouderschap waarvan is aangetoond dat het veerkracht en gezonde aanpassing bij kinderen bevordert. Het beschrijft de risico- en beschermende factoren die invloed hebben op de veerkracht van kinderen na een echtscheiding. Bijzondere nadruk is gelegd op onderzoek dat de beschermende kracht van conflictbeheersing en ouderschapskwaliteit voor, tijdens en na echtscheiding aantoont. Aan de orde komen effectieve manieren voor kinderen en ouders om hun veerkracht te verbeteren, waaronder interventies voor kinderen en educatieve programma's voor ouders. In nieuw onderzoek vanuit de neurowetenschap wordt neuroplasticiteit beschreven als een bron van veerkracht.
De ambities van het overheidsplatform Scheiden zonder Schade.
De kwaliteit van de relatie tussen ouders is van groot belang voor de ontwikkeling en het welzijn van kinderen, zowel voor als na scheiding. Dit artikel gaat over beschermende factoren en interventies die gericht zijn op het voorbereiden van partners op ouderschap en wat dit betekent voor hun partnerrelatie, het bevorderen van de relatiekwaliteit en het voorkomen van relatieproblematiek en scheiding. Conclusie: de partnerrelatie verdient aandacht. Aandacht van ouders zelf, maar ook van zorgverleners en beleidsmakers; niet alleen in de periode van de transitie naar het ouderschap, maar ook daarna.
Preventieve ondersteuning kan problemen bij gescheiden ouders en hun kinderen helpen voorkomen of beperken. De kortdurende training ScheidingsATLAS, beschikbaar in een face-to-face-groepsvariant en een onlinevariant, biedt dergelijke ondersteuning aan ouders tijdens en na scheiding. De haalbaarheid en doelrealisatie van ScheidingsATLAS werden geëvalueerd met informatie van de groepstrainers en deelnemende ouders: n = 141 in groepstrainingen, en n = 27 online. De resultaten laten zien dat de ScheidingsATLAS ouders laagdrempelig ondersteunt in hun ouderschap na scheiding. Deelnemers en trainers waren enthousiast en werden geïnspireerd om met nieuwe ideeën aan de slag te gaan. De training ScheidingsATLAS gaf ouders nieuwe ideeën voor ouderschap na de scheiding en een impuls om hiermee aan de slag te gaan.
Voor een kind dat thuis met echtscheiding te maken krijgt is school een belangrijke houvast. Leerkrachten zijn er niet voor opgeleid en toch kunnen zij het verschil maken, zo zeggen de kinderen zelf. School is de aangewezen plaats om structureel en geprotocolleerd aandacht te geven aan kinderen in echtscheidingssituaties. Dat kan nog beter gestroomlijnd worden. Verbetering is vooral te verwachten van alledaagse begeleiding en een goede samenwerking met ouders en hulpverleners, zoals kinder- en jeugdpsychotherapeuten. Veel aspecten vragen om de formulering van beleid en het naleven daarvan.
In islamitische echtscheidingen waarbij zich psychische problematiek voordoet komen nogal eens vermeende religieuze argumenten naar voren om iets wel of niet te (mogen) doen. Heeft de reguliere hulpverlening hier te weinig expertise, of is er een mismatch en is ze handelingsverlegen? En legt de goed ingevoerde islamitische hulpverlener op zijn beurt weer te veel accent op het religieuze aspect van zijn superdiverse patiënt, die alles tegelijk is: moslim, Marokkaan, Nederlander, moeder, enzovoort? Een beschrijving van de praktijk: situaties die psychotherapeuten en andere hulpverleners tegenkomen, zoekend naar het perspectief van de islamitische patiënt.
Het begrip ouderverstoting – parental alienation (PA) – ontbeert een duidelijke plaats in de ontwikkelingspsychologie. In dit artikel wordt het gezien als een signaal van een falend gezinssysteem. De schadelijke effecten op de ontwikkeling van betrokken kinderen worden beschouwd als symptomen van een complexe posttraumatische stressstoornis. Aanbevelingen worden gedaan om ontspoorde gezinnen bij ‘hoogconflictscheiding’ te diagnosticeren en hulp te bieden.
In (v)echtscheidingssituaties wordt het werk van psychotherapeuten vaak bemoeilijkt omdat de toon al is gezet door de juridische confrontatie. Samenwerking tussen ouders kan soms cruciaal zijn, maar vanuit het juridisch én het behandelingsperspectief is het pad soms al bezaaid met voetangels en klemmen. Voorzichtigheid is dan geboden.
Dit artikel geeft weer waar de juridische grenzen liggen: hoe zit het wettelijk met de toestemming voor behandeling van een jeugdige? Wat mag je als therapeut tegen de ouders zeggen over de behandeling? En wat mag of moet je doen met informatieverstrekking aan Veilig Thuis, de Kinder-bescherming en de gezinsvoogd?
Bij een echtscheiding kunnen kinderen, jongeren en hun ouders te maken krijgen met de jeugdhulpverlening en jeugdbescherming. De kennis en ervaring van de professionals in dit domein schiet tekort in complexe scheidingssituaties, op zowel juridisch als gedragswetenschappelijk gebied. Snel en doortastend optreden van een gespecialiseerd kinder- en jeugdpsychotherapeut kan voor kinderen en jeugdigen hier het verschil maken.
Achtergrond. Tegenwoordig groeien steeds meer jongeren na scheiding op in een co-oudergezin, waardoor coparenting – de manier waarop ouders samen opvoeden – steeds belangrijker wordt.
Doel. In deze studie wordt de relatie tussen coparenting-stijlen na scheiding en internaliserend en externaliserend gedrag van adolescenten onderzocht.
Methode. De Coparenting Behaviour Questionnaire is gebruikt om de perceptie van het co-oudergedrag na scheiding te meten bij 251 Nederlandse scholieren (tien tot zeventien jaar). Met behulp van General mixture modeling in Mplus zijn coparenting-stijlen geïdentificeerd. Vervolgens zijn correlaties met internaliserende en externaliserende symptomen van adolescenten getoetst.
Resultaten. Op basis van de analyses konden vier goed te interpreteren coparenting-stijlen na scheiding worden onderscheiden: een gemiddeld, coöperatief, parallel en een conflictrijk patroon. Zoals werd verwacht rapporteren adolescenten met coöperatieve ouders de minste internaliserende en externaliserende problemen. Verder blijkt dat adolescenten in de coöperatieve en parallelle groepen niet verschillen in internaliserende problemen.
Conclusie. Hoewel een coöperatieve relatie tussen ouders na scheiding ideaal lijkt en vaak het doel is van interventies na scheiding, biedt parallel ouderschap mogelijk een goed alternatief voor ouders die ook na de scheiding in conflicten verwikkeld blijven.
Door uit te gaan van het onvermogen van ouders, in plaats van hun onwil om een scheiding kalm en verantwoordelijk te doen verlopen, ontstaat een nieuwe kijk op de behandeling en begeleiding van ouders en kinderen die in een scheidingssituatie problemen ondervinden. Tijdens een scheiding kan sterke emotionele disregulatie optreden. Deze disregulatie blokkeert de motivatie van ouders waar gangbare behandelingen op bouwen. De polyvagale theorie van Stephen Porges kan deze disregulatie van ouders opheffen door hun gevoel van veiligheid te vergroten en zo de weg vrij te maken naar het ‘kalme brein’ dat ouders nodig hebben om hun crisissituatie tot een goed einde te brengen (Porges, 2008). Ondersteund door bewezen effectieve therapie – zoals EMDR – die voorziet in veiligheid, validatie en positieve bekrachtiging, lijkt zich hiermee een heel andere vorm van hulp bij scheiding te ontwikkelen. Vanuit een zienswijze die uitgaat van een nieuw paradigma.
Wereldwijd maken veel kinderen de scheiding van hun ouders mee. Deze kinderen hebben een verhoogde kans op psychische problemen – op korte en langere termijn – ten opzichte van kinderen van wie de ouders nog bij elkaar zijn. Het doel van deze meta-analyse is om, op basis van eerder gepubliceerde studies, gezinsprocessen te identificeren die het functioneren van kinderen na een scheiding kunnen verklaren. Zowel directe als indirecte (mediatie-)effecten tussen ouderlijke conflicten, opvoedingsgedragingen en psychosociaal functioneren van kinderen zijn onderzocht.
Methode. Na een systematische zoekopdracht naar wetenschappelijke artikelen die vóór oktober 2019 zijn gepubliceerd, werden 2.257 correlaties van 115 steekproeven met in totaal N = 24.854 gescheiden gezinnen geanalyseerd.
Resultaten en conclusies. Er werden overwegend significante, kleine correlaties gevonden voor de directe relaties tussen ouderlijke conflicten, verschillende opvoedingsdimensies en psychosociaal functioneren van kinderen. Ook bleek dat ouderlijke steun, vijandigheid, structuur, intrusieve controle en rolvervaging een deel van de relatie tussen ouderlijke conflicten en internaliserende en externaliserende problemen van kinderen na scheiding verklaren. De kwaliteit van de ouder-kindrelatie en de ouder-kindconflicten waren geen significante mediatoren. Tot slot suggereerden de bevindingen een sterkere impact van negatieve versus positieve opvoedingsdimensies, en bleek rolvervaging in het bijzonder een risico van ouderlijke conflicten na een scheiding.
Klinische implicaties. Dit artikel informeert kinder- en jeugdpsychotherapeuten en andere professionals over drie belangrijke implicaties: 1) het doorwerken van ouderlijke conflicten na scheiding in het ouder-kindsysteem, dat vervolgens gerelateerd is aan het psychosociaal functioneren van kinderen; 2) een hoge mate van negatieve opvoedingsgedragingen heeft een grotere impact dan een lage mate van positieve opvoedingsgedragingen, (‘bad is stronger than good’) en 3) het betrekken van kinderen bij ruzies en kinderen in een ouderrol plaatsen vormen een risico, met name bij een hoge mate van ouderlijke conflicten.
Gescheiden gezinnen zouden gebaat zijn bij een aanpak die voorkomen en verminderen van conflicten combineert met expliciete verbetering van opvoedingsvaardigheden.
Dit artikel richt zich op de eerste fase van Kinderen uit de Knel – een groepsbehandeling voor ouders, kinderen en hun netwerk die verwikkeld zijn in een conflictscheiding – en met name op het informatieve gesprek met ouders, dat helemaal aan het begin van het traject plaatsvindt. In de praktijk bleek deelname aan een ‘groepsinterventie’ voor veel gescheiden ouders een hoge drempel te vormen. De auteurs vragen zich af of het informatieve gesprek zodanig gevoerd kan worden dat deze drempel wordt verlaagd. Aan de hand van de grondslagen van de behandeling – de zogenoemde keystones – komen ze tot een beschrijving van het drempelverlagende informatieve gesprek. Een gesprekshouding waarin niet-veroordelende en validerende ondersteuning worden gecombineerd met een ‘stevige’ presentie, wekt het meeste vertrouwen in een goed resultaat.
Bespreking van de boeken Kinderen uit de Knel. Een interventie voor ouders, kinderen en hun netwerk verwikkeld in een conflictscheiding (3e editie) en Werkboek Kinderen uit de Knel, voor ouders.
Bespreking van het boek Hulpverlening bij scheiding. Handvatten voor professionals (Ruth Willems).
Bespreking van het e-boek Verloren kinderen na scheiding (Wouters).
Bespreking van Bonuskind, de echtscheidingsthriller van Saskia Noort.
Het buddyprogramma van Villa Pinedo, een onlineplatform waar kinderen met gescheiden ouders steun en advies kunnen vragen aan ervaringsdeskundige jongeren.